Sevə-sevə oxuduğumuz xarici bədii ədəbiyyat nümunələri dilimizə sehirli sözlər söyləməklə tərcümə edilmir, hər cümlənin içində bədii tərcüməçilərin gözünün nuru, zəhməti var. Bəzən bir sözün dilimizdəki qarşılığını tapmaq və onu oxunaqlı üslubda oxucuya çatdırmaq tərcüməçinin günlərini, gecəsini, gündüzünü əlindən alır.
İllah da o adam yüksək peşəkarlıqla öz işinə yanaşırsa, onun zəhməti həddən ziyadə olur. "Azərbaycanda keyfiyyətli bədii tərcümə yoxdur" deyən nəşriyyat rəhbərləri görəsən keyfiyyətli tərcümələrə görə peşəkar tərcümə ustalarının pulunu niyə ödəmək istəmirlər? Azərbaycanda keyfiyyətli bədii tərcümə də var, onu ərsəyə gətirənlər də, sadəcə onlara dəyər verənlər azdır.
Tez tez eşidirik ki, bədii tərcümə ilə məşğul olanlar qonorar ala bilmirlər, nəşriyyatlar onların tərcümə kitablarını çap edirlər, o kitabları satıb qazanc götürürlər, amma tərcüməçinin qonorarını ödəmək istəmirlər.
Bədii tərcüməçilərə nəşriyyatlar nə üçün qonorar ödəmir? Gerçəklik budur ki, tərcümə kitablarını çap edirlər, əvəzində isə tərcüməçiyə qonorar vermirlər. Nəzərə alsaq ki, kitab bazarında müəyyən canlanma var, xarici ədəbiyyatı alanlar var, o halda niyə qonorar ödənilmir?
Bəzi məlumatlara görə, az da olsa "Qanun" və "Teas Press" nəşriyyatları qonorar verir, əksər nəşriyyatlar isə vermir. Hətta elə nəşriyyat var ki, 15-20 kitab verir, vəssalam, bununla da canını qurtarır, ortada tərcüməçinin bütün əməyi zay olur, qazancı olmur ki, gedib ailəsini dolansırsın.
- Qismət Rüstəmov:"Nəşriyyatların dayanıqlı maddi imkanları yoxdur..."
Şair, esseist, tərcüməçi Qismət Rüstəmov "Bakı-Xəbər"ə açıqlamasında "Nəşriyyatların dayanıqlı maddi imkanları yoxdur, hamısı olmasa da, çoxu ucuz işçi qüvvəsi ilə günü yola verir, feysbukda normal status yazanı redaktor sayırlar, meyarlar sırasında zövq, prestij, strategiyada uzaqmənzilli kitab anlayışı yoxdur. Aşağı keyfiyyətli məhsul ictimai imiclə ört-basdır edilir, çünki belə sərfəlidir. Dünyada yeni dövrün aparıcı təmayülü olan elmi-kütləvi kitablar yox dərəcəsindədir, onun yerinə Oşo, Krişnamurti kimi fırıldaqçıların, təzə növ xurafatçıların kitabları göz deşir. Qonorarın miqdarı Burkino-Faso standartlarına yaxındır. Bəli, son illər müəyyən canlanma var, ancaq indi bu canlanmanı dayanıqlı keyfiyyətə çevirmək haqqında düşünməliyik. Məncə, son illər “Teas Press”, “Parlaq imzalar” kimi nəşriyyatların keyfiyyətə aksent etməsi ümidi ölməyə, fərəhi yox olmağa qoymur"-deyə bildirdi.
- Svetlana Turan: "Mənim vaxtında yerinə yetirib təhvil verdiyim sifarişin bir il yarım sonra qonorarını aldığım hallar da olub"
Yazıçı-tərcüməçi Svetlana Turan isə "Əslində, bədii tərcüməçilərin ilkin problemi budur ki, bədii tərcümə sahəsində qiymətlər təxminən 10 ildir dəyişmir. Bununla belə, hamısı olmasa da, əksər nəşriyyatlar tərcüməçinin qonorarının ödənilməsini ləngidir. Mənim vaxtında yerinə yetirib təhvil verdiyim sifarişin yalnız bir il yarım sonra qonorarını aldığım hallar da olub. Təəssüf ki, bəzi nəşriyyatlar, ümumiyyətlə, qonorarı qəpik-quruş şəklində ödəyirlər. Tərcüməçi işi vaxtında təhvil verir, amma öz əməyi müqabilində layiq olduğu pulu, az qala, hər ay naşirlərdən öz dili ilə istəyir. Nəticədə, belə bir mənzərə yaranır, sanki tərcüməçi nəşriyyatdan borc alır. Halbuki. tərcüməçiyə yaradıcı proseslə məşğul olan bir insan kimi baxılmalı, ona müvafiq şəkildə hörmət qoyulmalıdır.
Nəşriyyatların nəyə görə qonorarı vaxtlı-vaxtında ödəmədiyinə gəlincə isə, təəssüf ki, hər hansı nəşriyyatın yerinə cavab vermək çətindir. Bu sualı naşirlərə, nəşriyyat direktorlarına ünvanlamaq daha düzgün olar.
Yenə də vurğulamaq istərdim ki, əlbəttə, istisnalar var və tərcüməçinin əməyini dəyərləndirən nəşriyyatlar da mövcuddur"-deyə bildirdi.
S.Turanın sözlərinə görə, bədii tərcümə sahəsində qiymətlərdə dəyişikliyin olmaması hazırda bu sahədə fəaliyyət göstərən tərcüməçilərin ən böyük problemlərindən biridir.
- Tural Turan: "Hətta bəzi hallarda bir səhifənin tərcüməsi 50 qəpik, 1 manat civarında hesablanır"
Mövzu ilə əlaqədar AYB üzvü, şair Tural Turanın da mövqeyini öyrəndik. "Ümumiyyətlə, nəşriyyatlar pul vermək istəmirlər. Tərcümələrə pul ayırmırlar. Azərbaycanda oxuma səviyyəsinin aşağı salınmasında ən böyük günah nəşriyyatlardadır. Çünki nəşriyyatlar daha çox pul qazanmaq üçün çox ucuz qiymətə naşılara, qeyri-peşəkarlara kitablar tərcümə etdirib çap ediblər. Bunu bəzən ayrı-ayrı vaxtlarda qeyri-rəsmi, üstüörtülü şəkildə nəşriyyatlarda çalışanlar, yaxud vaxtilə nəşriyyatlarda işləmiş adamlar da deyirlər. Azərbaycanda yaxşı tərcüməçilərin sayı azdır və buna baxmayaraq, həmin yaxşı, peşəkar tərcüməçilərə də pul ayırmırlar. Çünki nəşriyyat rəhbərləri özləri pul qazanmaq istəyirlər. Bu olduqca ağrılı problemdir. Oxucunun zövqünün korlanmasında da nəşriyyatların "rolu" böyükdür. İnsanları kitabdan soyudanlar da elə onlar olub deyərdim. Zəif tərcümələrlə, oxucunun damarını tuta bilməyən yanlış seçimlərlə bunu ediblər. Bildiyimə görə, hətta bəzi hallarda bir səhifənin tərcüməsi 50 qəpik, 1 manat civarında hesablanır. Avropada isə səhifə həcminə görə tərcümənin qiyməti 20-25 dəfə çoxdur. Məsələn, Türkiyədə ən azı bizdən 6-7 dəfə çoxdur. Çünki o vaxt mən kitabımı tərcümə etdirəndə bizim pulla hər səhifəyə görə 6-7 manat pul ödəmişdim. Bir məsələ də var. Azərbaycan kitab bazarı artıq monopoliyaya doğru sürüklənir. Bu da gələcəkdə çox mənfi nəticələr verəcək. Daha bərbad tərcümələr görəcəyik, daha aşağı keyfiyyətli tərcümə kitabları çap olunacaq. Ona görə də dövlət, yaxud aidiyyəti qurumlar bu işə birmənalı olaraq əncam çəkməlidir"-deyə qeyd etdi.
İradə SARIYEVA
